გეოგრაფიული მდებარეობა

რუკა

 

   taZrisa da samreklosaTvis Tergis xeobaSi iseTi maRali mTaa SerCeuli, romelsac fonad myinvarwveri aqvs. am TeTr fonze nagebobaTa siluetebi kargadaa gamokveTili. avtorisaTvis mTavari iyo xedi aRmosavleTidan, radgan mosaxleoba mxolod aqedan modioda da xeobis magistralic am mxareze gadioda. istoriuli xevis maSindeli centric dRevandeli raionuli centris adgilas unda yofiliyo. maSin aq, mdinare Tergis marcxena mxares, sofeli gergeti iyo, xolo meore გეგეტის ტაძარი
მხარეს_ sofeli stefanwminda (axla yazbegi).
    გერგეტის სამება სტეფანწმინდის რაიონში მდ. ჩხერის ნაპირას, ზღვის დონიდან 1800 მ-ზე მდებარეობს. ტაძარი ლანდშაფტთან შერწყმითა და მიმზიდველი კომპოზიციით საქართველოს საეკლესიო ხუროთმოძღვრების გამორჩეული ნიმუშია. კომპექსის ეკლესია და სამრეკლო იმგვარადაა განლაგებული მაღალი მთის წვერზე, რომ თერგის ხეობიდან შთამბეჭდავად იკითხება მყინვარწვერის ფონზე მკვეთრად გამოკვეთილი ტაძრის სილუეტები, რომლისთვის თვალის მოწყვეტა თითქმის შეუძლებელია. ამიტომაც, ადრიდანვე, ხევის უმთავრეს სალოცავს, რომელიც ხშირად მთის თეთრ ღრუბლებსაა შეფარებული, თავისი მშვენიერების გამო „ხევის პატარძალს“ უწოდებენ. გერგეტი იმითაცაა გამორჩეული, რომ აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთში ერთადერთი გუბმათოვანი ტაძარია. წყაროთა უწყებით სამება სამონასტრო კომპლექსი ყოფილა. დღეისათვის კი ძველი მონასტრიდან შემორჩენილია გალავნით შემოსაზღვრული: ყოვლადწმიდა სამების სახელობის გუმბათოვანი ეკლესია, სამრეკლო და ტაძრის სამხრეთ ფასადზე მიშენებული მცირე ზომის საბჭეო (საბჭეოში მთის ძველი ჩვეულების თანახმად, უხუცესთა საბჭო იკრიბებოდა, რომელიც თემის ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი საკითხების გადაწყვეტის ორგანო გახლდათ). წყარო

სამების აშენების ლეგენდა

გერგეტი

 

xevSi arsebobs aseTi gadmocema: qarTlis, kaxeTisa da imereTis mefeebs erTmaneTSi dava hqoniaT, Tu sad unda aS

enebuliyo wmida samebis taZari. maSin mcxeTaSi erT berikacs maTTvis mouxsenebia: „mefeno, fur-berwi dahkaliT da misi samgorveli (menjis nawili) soflis bolos daagdeT, mova Savi yorani da sadac mas gamoxravs, samebac iq aaSeneTo“. mefeebi asec moqceulan. yorani mofrenila da wauRia samgorveli. mdevrad xalxic Tan gahyolia. ananuris Tavze yorans dausvenia da aq samebis niSia ugiaT. yorani aqedan bidaris mTaze (jvris uReltexili) dafrenila da aqac jvari aRumarTavT. aqedanki gergetSi, „elgeSis“niSTan gadafrenila, cota dausvenia, bolos samebis mTaze daugdia samgorveli da Zvalic iq gamouxravs. ase aSenebula gergeTis sameba

mefeebs dava axla imaze mosvliaT, Tu vis unda Caeyara saZirkveli. wamomdgara erTi keTili kaci da uTqvams: „wadiT bidaris mTaze, sadac samebis jvari aaRmarTuli, iqidan gamoiqeciT da vinc samebaze pirveli ava, saZirkvelic iman gaWraso“. asec moqceulan da yvelani – cxeniT Tu fexiT – bidaris mTidan gamoqceulan. maT Soris erTi xurTiseli koWli baxCiZe mTa-mTa mokle gziT gadmosula, samebis mTaze cxenosnebze win misula da saZirkvelic mas gauWria. amis Semdeg dawyebula taZris mSenebloba. mis asagebad qvadev-wiqara xarebs yanob-xurTisidan amoutaniaT, kalatozebisTvis wyali mecxvares uzidia, wyaros dResac kalatas wyaros uwodeben.წყარო

12.09.2012

ვიზუალური სახე

  ტაძრის შიდა სივრცეს ძირითადად ცენტრალური ჯვრის მკლავები და მათზე აღმართული გუმბათი ქმნის. ჯვრის მკლავებიდან გვერდითებს ორჯერ აღემატება აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ღრმა მკლავები. თვითონ გუმბათი კი დაყრდნობილია საკურთხევლის კუთხეებზე და დასავლეთით თავისუფლად მდგარ ორ სვეტზე. გუმბათის ყელი მეტად მაღალია, მას სიმაღლეს მატებს ზემოთ არსებული სამალავების გამო სარკმელების დიდ სიმაღლეზე მოთავსება, თუმცა გარედან აღნიშნული ასიმეტრიულობა არც კი შეინიშნება.

გუმბათის ყელი ათწახნაგოვანია. თითოეული წახნაგი ცალ-ცალკეა და თაღებითაა შემოფარგლული. სარკმლების შემომყოლ ორნამენტოვან არშიას გარს უვლის შეწყვილებული ლილვი, რომელიც ეყრდნობა ბურთულებიან კვადრატებს. გუმბათზე სარკმელთა რაოდენობა ხუთია, ისინი ათ წახნაგზე თითოს გამოტოვებით მდებარეობენ, მათ შორის კი ცრუ სარკმლებია განლაგებული.

გუმბათი თავდაპირველი სახით არ მოღწეულა, იგი რაღაც მიზეზით დაზიანებულა და შემდეგ აღუდგენიათ. შიგნით გუმბათი თავიდან თლილი ქვით ყოფილა ამოყვანილი, ხოლო რესტავრაციისას გუმბათის კამარა მთლიანად აგურით აღუდგენიათ, გარედან კვლავ ძველი ქვები არის გამოყენებული.

  ტაძრის ინტერიერს გუმბათის აღნიშნული ხუთი პატარა სარკმლის გარდა, ანათებს ჯვრის ყოველ მკლავში მოთავსებული თითო სარკმელი, ამდენად შიდა სივრცისათვის სინათლის წყაროს აღნიშნული ცხრა სარკმელი წარმოადგენს, რაც ბუნებრივია, საკმაოდ მოზრდილი ტაძრის განათებისათვის საკმარისი არ არის. თუმცა მკვლევართა მიერ ტაძარში ასეთი „ამოღამება“ იმ პერიოდის არქიტექტურული სტილის გამოხატულებადაა მიჩნეული, როდესაც აიგო სამების ეკლესია. ეპოქის დამახასიათებელ ნიშნადაა ასევე მიჩნეული ტაძრის ფასადებზე მორთულობის ნაკლებობა და რაც არის, იმის უმრავლესობის კედელში ჩაფლულობაც. ეს ყველაფერი კი ფასადთა გაშიშვლების გამოწვევაა. თუმცა გერგეტის ტაძრის სხვათაგან გამომრჩევ ნიშნად მის ოთხივე ფასადზე არსებული სხვადასხვა ზომისა და ფორმის ჯვარია. მათგან კი აღმოსავლეთ კედელზე არსებული ჯვარი გმოირჩევა თავისი დიდი ზომითა და საგანგებო მორთულობით. აღნიშნული ფასადის მცირე ელემენტებიდან ასევე აღსანიშნავია მის ზედა იარუსზე არსებული პატარა სარკმლები. ესენი ფაქტიურად დეკორატიულ ფილებს წარმოადგენენ და მათში სარკმლების დანახვა ჭირს. ჩუქურთმაში ჩამალული პატარა სარკმლები საიდუმლო ოთახების გასანათებლად იყო გამიზნული და მათი ჩუქურთმის დეტალად წარმოსახვაც სწორედ იმ შეფარული მიზნის განხორციელება იყო, რა დანიშნულებაც მას პრაქტიკულად ენიჭებოდა.

  ტაძრის არქიტექტურული სტილით, მისი მორთულობით და მხატვრული ანალიზით და სხვ. მკვლევართა მიერ დადგენილია, რომ მისი აგება უახლოვდება საფარის, ზარზმის, ცაიშის გაუმბათოვან და დაბის დარბაზული ეკლესიების მშენებლობას. თუმცა მათ შორისაც არის გარკვეული ინტერვალი, მაგრამ არცთუ ხანგრძლივი და ყველა ერთი ეპოქის, კერძოდ XIV ს. ტაძრებადაა მიჩნეული. მათგან გერგეტი კი ყველაზე უფრო აქეთ, XIV ს. მეორე მეოთხედის მშენებლობად ითვლება. წყარო

ქართული ხუროთმოძგვრების ხიამაყე

 gergetis sameba landSaftan SerwymiT da mimzidveli kompoziciiT saqarTvelos Zveli xuroTmoZRvrebis erT-arTi siamayea.

taZrisa da samreklosaTvis Tergis xeoba iseTi maRali mTaa SerCeuli, romelsac fonad myinvarwveri aqvs. am TeTr fonze nagebobaTa siluetebi kargadaa gamokveTili. avtorisaTvis mTavari iyo xedi aRmosavleTidan, radgan mosaxleoba mxolod aqedan modioda da xeobis magistralic am mxareze gadioda. istoriuli xevis maSindeli centric dRevandeli raionuli centris adgilas unda yofiliyo. maSin aq, mdinare Tergis marcxena mxares, sofeli gergeti iyo, xolo meore mxares _ sofeli stefanwminda (axla yazbegi).

samebis taZari gergets ekuTvnoda da amitom mas, Cveulebriv, gergetis samebas eZaxian. magram mas Semdeg, rac aq stefanwmindas saxeli yazbegiT Seucvales, myinvarwvers yazbegis mwvervali Searqves da, saerTod, istoriuli xevis centri yazbegi gaxda, xSirad taZars “yazbegis samebas” eZaxian. Amjamad literaturaSi orive saxels SevxvdebiT, magram Cven Tavdapirveli saxeli varCieT.

sameba saqarTvelos mTianeTSi erTaderTi gumbaTovani taZaria.

gergetis samebis irgvliv sakmaod didi literaturaa, magram masSi uSualod Zegls mTlianad ar ixilaven. Zegli monografiulad Seiswavla T. sanikiZem da ZiriTadi debulebebi gamosca. am naSroms saWiroebis mixedviT veyrdnobiT. 

                           გერგეტი და მყინვარი

istoriuli wyaroebidan vaxuStis cnobaa amjamad Cventvis saintereso. igi wers: “stefanwmindis . . . dasavliT aris gergeTi, aragvs iqiT kidesa. zeiT amissa ars, myinvaris kalTasa zeda, monastery samebisa, gumbaTiani, mcxeTis samkaulis saxizrad, sadac esvena ninos jvari, mSveniernaSeni, Sveniers adgils”.

amasTan, sxva cnobebis mixedviTac sameba monastery iyo. adgilze SemorCenilia taZari, samreklo da yored nawyobi galavani. monastrisaTvis saWiro nagebobebi ar SerCenila. rac Seexeba xevsa da mTiuleTs, isini wilknis saepiskopoSi Sediodnen.

gergetis taZars TariRi ara aqvs. Mis mSeneblobasa da mSeneblebze cnobebi araa Semonaxuli

Aarqiteqturul- mxatvruli analizi

gansaxilveli Zegli, gergeTis sameba XI _ XIV saukuneebis qarTuli xuroTmoZRvrebis ganviTarebis bolo safexurze dgas. erTi Tvalis Sevlebac sakmarisia, rom igi ar davayenoT aRmavlobis periodis ZeglTa gverdiT. Misi adgili ganviTarebis daRmaval xazzea, igi XIII saukunisa da XIV saukunis Zeglebs Soris unda veZeboT. Analizis dawyebamde SegviZlia ganvacxadoT, rom mas safaris, zarzmisa da caiSis Semdeg unda mivuCinoT adgili. Mis momdevno etapze ki moTavsdeba Wule, bieTi, Tiseli da sxva.

Am qronologiasTan dakavSirebiT erTxel kidev unda gavusvaT xazi, rom yazbegis samebis adgili ar aris caiSisa da zarzmis ( agebuli ara ugvianes 1308 wlisa) taZrebis gverdiT, aramed igi maT momdevno safexurzea. Magram isicaa aRsaniSnavi, rom igi arc WuleTs, bieTisa da Tiselis gverdiT dgas. Yazbegi ar aris arc pirveli jgufisa da arc meore jgufis Tanamedrove; igi maT Sorisaa, magram pirvelTan ufro axlosaa, vidre meoresTan.

rodesac nagebobis gansakuTrebul mdgomareobaze vwerT, aq igulisxmeba ara misi tipi, aramed proporciebi, zogierTi nawilis formebi da, rac mTavaria, fasadebis morTuloba. Yvelaferi es da zogi ram sxva detalic gansazRvravs nagebobis stils, mis Taviseburebas, es Tavisebureba ki TavisTavad imis maCvenebelia, rom Zegli dekadansis periodSia agebuli. sadRaa maRali gemovnebiT, mxatvrulad CamonakvTuli is nawarmoebebi, romlebsac agebdnen XI _ XII saukuneebisa da XIII saukunis pirvel meoTxedSi.

Polotikuri da ekonomiuri sisuste, qveynis saerTo dekadansi iwvevs xelovnebis dacemas. stilis axali safexuri, romelic safaris Zeglze naTlad gamovlinda, zarzmaSi Camoyalibebuli saxiT gvaqvs. Xolo momdevno etapze mdgari yazbegis taZari aSkarad gamoxatavs daRmavali xazis axal dones, magram rogorc ki warmovidgenT momdevno etapze mdgar Wules, bieTsa da Tisels, maSinve davafasebT yazbegis avtors. saqme imaSia, rom gergetis ZeglSi imaTTan Sedarebit jer kidev rigzea yvelaferi. Wule-bieTis xana daRmarTis is ukanaskneli safexuria, romlis iqiT movlenebi ar Secvlila. Gza aRar aris marTlac. Semdeg safexurze xdeba mravalmxrivi gamococxleba, rasac mohyva cvlilebebi arqiteqturaSi. Aq saubaria im xanaze, rodesac warmoiSva Suamta, gremi, ananuri; aq ar aris is gaugebroba, romelsac vxedavT Tiselis Zeglze.

gergetis samebis avtors adgilis SerCevis iSviaTi unary hqonda. taZari da samreklo ise koxtadaa warmodgenili maRali mTis wverze, rom xeobaSi gamvleli Tvals ver acilebs. aRtacebulni adian masze bilikebiT. suraTi sul icvleba, xan myinvarwveris fonze, xan kidev cis tatnobze. taZari amayad dgas da gadahyurebs irgvliv mdgar xeobebs, magram galavnSi Sesuls aRtaceba uneldeba, radgan taZari ar aris iseTi, rogoric mas unaxavs mas wina epoqaSi.

Garedan Tu asset siamovnebas ganicdiT, interierSi SesvlisTanave TvalSi gecemaT qveda tanisa da gumbaTis yelis Seusabamoba. taZris qveda tans Tu SevadarebT gumbaTis yels, vnaxavT, rom isini erTi erTzea. Es Sefardeba ki TvalisTvis Zalian cudia. Am Seusabamobas isic emateba, rom SigniT cotaTi bnela, sinaTlis wyaroebis naklebobaa. amasTanave, Semsvleli gaocebuli Sehyurebs maRali gumbaTis yels, sadac patara sarkmlebi Seusabamod, yovelgvari proporciis daucvelad ganlagebula maRla.

 sxva mxriv interieris calkeul nawilebs Tu ganvixilavT, bevrgan tradiciul gadawyvetas vnaxavT. Upirveles yovlisa, aRsaniSnavia, taZris ZiriTadi sivrcis Seqmna. Mis miRebaSi mTavaria jvris oTxi mklavi da centrSi aRmarTuli gumbaTi, romelic eyrdnoba, rogorc es XI saukunidan aris miRebuli, sakurTxevlis kuTxeebs da dasavleTiT Tavisuflad mdgar or svets. TviT jvris mklavebi ar aris ise mkveTrad amoyvanili, rogorc amas adrevxvdebodiT. Bema faqtobrivad gamoyofili araa, igi TandaTanobiT SesamCnevad viwrovdeba da gegmaSi trapeciis forma aqvs. gumbaTic zemoTken viwrovdeba. es uzustobani, mSeneblis dabal ostatobaze miuTiTebs. aq SeiZleba vigulisxmoT ostatis ganzraxva, boloebis daviwroebiT Seeqmna perspeqtivis STabeWdileba. centrSi mdgari dasavleTis mklavs ufro rbilad aRiqvams.წყარო